Tanie kwatery na wczasy

Ujścia Rzek i Wyloty Kanałów Bałtyku

23 August 2013r.

Ujścia rzek i wyloty kanałów. Rzeki te, zasilane wodami torfowisk, mają barwę ciemnobrunatną; Piaśnica przy ujściu, na plaży skręca ku wschodowi, zasypują ją bowiem piaski, niesione z prądem morskim wzdłuż brzegu z zachodu. Dla ułatwienia odpływu wód przekopano ujście sztuczne wprost do morza (rys. 57); może to mieć znaczenie podczas wiatru północnego i burzliwego morza, które wstrzymuje wody rzeki, piętrzy je i wywołuje zalew błot za wydmami. Rzeka Czarna i równoległy do niej kanał znajdują się w szerokiej, torfiastej dolinie. Rozległy widok tej doliny roztacza się z zachodniej krawędzi Jastrzębiej Góry mniej więcej z odległości 200 mtr. na południe od pensjonatu «Pilice»). Po zachodniej stronie tej doliny są wydmy, gdzie niegdzie zalesione, po wschodniej krawędzie Kępy Swarzewskiej, nad-cięte glębokiemi parowami. Pod .Jastrzębią Górą. kanał i rzeka skręcają na zachód i mają kierunek równoległy do morza, Kolo wsi Ostrów rz. Czarna przepływa przez dwa bardzo zarośnięte jeziorka, poczem łączy się z kanałem, przecina wydmy i wpada do morza. Ujście kanału i rzeki jest stale zapiaszczane przez morze: w r. 1925 trzeba było przekopać wylot na plaży, gdyż zatamowane wody zaczęły zalewać laki za wydmami (rys. f>8). Brzeg morski na odcinku Piaśnica—Jastrzębia Górą jest może dość jednostajny dla oka: płowe piaski wydm i plaża, szeroka wprawdzie, ale monotonna: bliżej Dąbka mało się nawet spotyka otoczaków na brzegach, mało wodorostów, wyrzucanych gdzie indziej w obfitości, nawet mato slonorośli, rak pospolitych jak Honckenia peploides, Lithyrus niaritimus. Dość pospolite są tu otoczaki z torfu. A jednak baczniej patrząc, znajdziemy rzeczy ciekawe, nawet łatwiej i lepiej je zobaczyć tnożna tutaj, niż gdzie indziej na naszych brzegach. Warto więc przyjrzeć się dzia-Działanie wiatru który układa na plaży ziarna piasku w rozmaite skupienia i ożywia niemi płaszczyznę piaszczystą. Oto podczas wiatru na gładkiej powierzchni piasku w tych miejscach, gdzie leżą jakieś cl roi me przeszkody (bądź małe kamyki, bądź kępa wodorostu), za temi przeszkodami usypują się maleńkie wydmy w postaci ostrych języczków. Wydmy te układają się w kierunku wiejącego wiatru i są minjaturą typu wydm podłużnych. Inaczej tworzą się łatwe też tutaj do zobaczenia zmarszczki na piasku, podobne do zmarszczek na powierzchni wody i do tych, które tworzą się na piaszczystem dnie płytkich wód (patrz rys. 371'). ') Skamieniałe ślady takich zmarszczek znaleźć można na otoczakach czerwonego piaskowca kembryjskiego (patrz str. 79). Są to drobne grzędy, wycią-Zniarszczki na gi;|te w kicruni-u poprzecznym piasku. do wiatru> 0 niesymetrycznych stokach: jeden z nich od strony wiatru jest łagodnie pochyły [)od katem 4°), drugi spada stromo (pod kątem 30°). Po tym ich kształcie sądzić można, w jakim kierunku wial wiatr. Dopóki są świeże — grzbiety mają ostre, zczasem rozsypują się i zaokrąglają. Zmarszczki piasku przesuwają sic z wiatrem: ruch ziarenek piasku jest wtedy dość złożony, gdyż poniżej prądu powietrza, poruszającego się nad grzbietami zmarszczek, powstają w dolinkach wiry powietrza, jakie zwykle wytwarzają się, gdy wiatr na swej drodze napotyka przeszkody. W dolinie między 1 a II grzbietem (rys. 60) na stoku b wir zstępujący zwiewa ziarna piasku i czyni ten stok wklęsłym; toczą sic one dalej, aż je wir wstępujący złoży na stroniem zboczu c. Tym sposobem grzęda piasku z jednej strony niszczeje, z drugiej narasta, i to wywołuje ów pozorny ruch na całej zmarszczonej powierzchni. Szybkość przenoszenia się zmarszczek dochodzi do 2 mtr. na godzinę i jest tem większa, im drobniejsze są ziarna piasku, im silniejszy jest wiatr. Zarówno zmarszczki na piasku, jak i wydmy nadmorskie, są utworami, powstająccmi w kierunku poprzecznym do wiatru. Bliżej brzegu można widzieć parę, a nawet kilka łańcuchów wydm, równoległych do brzegu (rys. 61); dalej wyclmy przybierają kształt inny — łukowaty, paraboliczny i, zrastając się z sobą, dają obraz zawiły. Na omawianym odcinku w niektórych miejscach jest jeden łańcuch wydm, w innych dwa (pod Karwią i na póln. od biot Krokowskich), równolegle do brzegu, ale np. na końcu Helu, w jego najszerszej części, rozmieszczenie i kierunek wydra jest już bardziej złożony. Głównie wpływają na to warunki orograficzne terenu oraz kierunki prądów powietrznych . Na plażach naszych można zauważyć często charakterystyczny chrzęst piasku, podobny do szelestu jedwabiu, ale bardziej świszczący i ostrzejszy. Posuwając stopami po piasku, usłyszymy go wyraźnie. Dźwięczą miejsca pokryte zmarszczkami i te, gdzie na powierzchni jest cienka, nieco zwięźlejsza warstewka. Jakkolwiek przyczyna tego zjawiska nic została należycie wyświetlona, prawdopodobnie jednak dźwięczenie spowodowane jest tarciem ziaren piasku. Grubsze ziarnka dają ton niższy, ziarna o kulistym kształcie dźwięczą lepiej. Niewątpliwie przyczynia się również do dźwięczenia i powietrze, wychodzące z por pomiędzy piaskiem. Nie dźwięczą bowiem piaski przepojone wodą lub takie, które między ziarnami posiadają składniki ilaste: po wysuszeniu, przeszlamowaniu i wygotowaniu w kwasic solnym piaski takie «nabierają glosu». Przypuszczenie, jakoby chrzęst powodowały kryształy soli osiadłej pomiędzy ziarnami, jest mało prawdopodobne, gdyż wielokrotnie obserwowałem to zjawisko na mieliznach Wisły pod Warszawą '). Wędrówka brzegiem da możność obserwowania tych samych zjawisk, jakie były już opisane na innych odcinkach: chrzęstu piasków , zmarszczek na piasku , maleńkich, języczkowych wydm podłużnych , tworzenia sie wałów brzegowy cli , tworzenia się zrębów na plaży podczas zalewu falą . Obydwa brzegi Helu okalają wydmy: przed niemi są plaże i tylko w paru miejscach łąki torfia-ste (kolo W. Wsi i Jastarni). ') Wydobywanie sie dźwięków ze skal jest zjawiskiem zimnem oddawna, jakkolwiek przyczyny jego nie zawsze są wyświetlone. Trzask pękających skal słychać nocami na pustyniach: przyczyną są wielkie różnice temperatury w ciągu dnia i nocy, dosięgające kilkudziesięciu stopni, skutkiem czego rozgrzane skały oziębiają się nagle i pękają. Skały zbite, zwięzłe wydają przy pękaniu dźwięk ostry: słychać go np. o wschodzie słońca w granitowych ścianach świątyni Karnaku. Wydają również dźwięki o wschodzie słońca zwaliska posągu Memnona: tajemnicze te glosy wywołuje powietrze, wydobywające się z por skalnych zlepieńca, z jakiego zbudowany był ten posąg. Piaski sa tu skała dominującą;zdarzaj a się warstwy żwiru, zlo-aicznu piasku zone z okruehow głazów narzutowych, czasem z otoczakami torfu; u podnóża wydm leżą nieraz spore kamienie — granity, piaskowce czerwone, krzemienie, które morze wyrzuciło podczas burzy. Pomiędzy żwirem sporo bywa, zwłaszcza od strony zatoki Puckiej, skorup mięczaków, tych najpospolitszych w Bałtyku, a więc: duże skorupy małża Mija arenaria, ciemnobrunatne z wewnętrzną niebieskawą powierzchnią. Mytilus edulis, małe muszelki, pokryte żeberkami, Cardium edule, i różowe delikatne skorupki Tellina baltica . Piasek wydm składa się przeważnie z ziarn kwarcu, najczęściej bezbarwnych, zaokrąglonych, przezroczystych jak woda, w mniejszej ilości zaś w ystępuje skaleń nieprzezroczysty różowy, czerwony lub biały; czasem na większych ziarnach wiclać płaszczyzny. Jest jednak pewien rodzaj piasku, zasługujący na uwagę, a bardzo pospolicie spotykany na calem miszem wybrzeżu, a nawet i na brzegach jeziora Żarnowieckiego. Oiem-nofiolctowego koloru z różowawym odcieniem, odcina on się barwą swą od zwykłego płowego piasku kwarcowego. Składa się głównie z czarnych, o metalicznym połysku ziarn magnetytu (z tytanem) i różowych przezroczystych ziarn granatu; nieliczne są natomiast ziarenka kwarcu. Ziarenka magnetytu rzadziej mają kształt kulisty, częściej widać ścianki i zaokrąglóne krawędzie. Od przewagi magnetytu lub kwarcu zależy ciemniejsza lub jaśniejsza barwa tego piasku. 0 obecności magnetytu łatwo sic przekonać, zanurzywszy w próbkę takiego piasku magnes: ziarenka magnetytu przylgną wtedy do magnesu, i tym sposobem można je ze szczypty piasku całkowicie oddzielić. W kwasie solnym ziarna magnetytu rozkładają się, zabarwiając ciecz na kolor oliwkowo-brunatny. Granat i magnetyt wchodzą w skład wiciu skal litych, jak granity, gnejsy, diabazy, dioryty, bazalty — t. j. tych, których bloki zawleczone zostały na nasz brzeg przez lodowce. Bloki te, pokruszone przez wietrzenie i wodę, stają sie piaskiem. Że zaś granat i magnetyt, jako minerały, zawierające żelazo *), posiadają większy ciężar właściwy (4—5), niż kwarc lub skaleń (2,5), więc fale sortują ten materjal i cięższe ziarna osadzają ławicami w postaci owych piasków magnetycznych. Tak samo w plóczkarniach na podstawie .różnicy ciężaru właściwego oddziela się z piasku złotodajnego ziarnka złota od ziarn kwarcu. Piaski magnetyczne widać nietylko na plaży: znajdują sie one i pod wydmami, wskazując niejako dawną rozciągłość plaży w głąb lądu. przedstawia przekrój podnóża wydmy z warstewkami ciemnych piasków magnetycznych, Icżąccmi na przemian z warstwami zwykłego piasku kwarcowego. Piaski Helu są materjalem, który może być miotany zarówno przez wiatr, jak i przez morze. To też człowiek zdobywa się na wielkie wysiłki, aby brzegi zabezpieczyć przed falą i piaski unieruchomić. W znacznej mierze prace tego rodzaju wykonał poprzedni gospodarz, z chwilą zaś, kiedy Polska ustaliła się nad morzem, kiedy wzdłuż Helu zbudowano linję kolejową , sprawa ochrony Helu nabrała szczególnego znaczenia. Najbardziej zagrożony jest Hel od strony zatoki. wielkie morze niszczy i buduje, tu fale przeważnie niszcza brzegi. Przyczyniają się do tego w znacznej mierze kry lodowe zamarzającej rok rocznie zatoki; pędzone przez wiatr, wpadają na plażę i niszczą ją. Po każdej większej burzy można obserwować świeże wyrwy; zwłaszcza często je widziałem kolo Kuźnicy. To też dla zabezpieczenia toru kolejowego w tem miejscu rząd polski zbudował na przestrzeni kilkuset metrów palisadę z kloców , umocnił ją głazami narzutowemi i faszyną i zapo-mocą drag zasypał piaskiem, poszerzając tym sposobem półwysep o kilkadziesiąt metrów . Taką samą palisadę zbudowano koło góry 1 .ubek (mię- . Zmarszczki na piasku i rów, wywiany przez wiatr przed bryla marglu. Jastrzębia Góra zachodnia.

nad morzem, atrakcje, rezerwaty, spacer, wczasy, wycieczki, Jastrzebia Góra, Zatoka Pucka, Wczasy, Pomorze, Bałtyk, Wypoczynek, Hel